Bedelaarsgesticht de Ommerschans

Op dinsdag 15 juli 1823 bezochten Van Lennep en Van Hogendorp Bedelaarskolonie de Ommerschans. Generaal Johannes van den Bosch richtte in 1818 de Maatschappij van Weldadigheid op, om de armoedige volksklasse van Nederland te helpen door "arbeid, onderwijs en onderhoud te verstrekken en hen tot hogere beschaving, verlichting en weldadigheid op te heffen". (waar hebben we deze teksten meer gehoord) Hij stichtte landbouwkoloniën in afgelegen gebieden in Oost-Nederland om armen te werk te stellen. Voor de probleemgevallen richtte de Maatschappij in 1819 een strafkolonie in bij de voormalige Ommerschans, in 1822 gevolgd door Veenhuizen. Daarnaast werd in de Ommerschans in 1820 een bedelaarsgesticht geopend in de vorm van een kazerne van 120 bij 120 meter. Het immense gebouw bood plaats aan duizend kolonisten, waarbij (al dan niet getrouwde) mannen en vrouwen strikt van elkaar werden gescheiden.

De paupers konden door hard te werken hun vrijheid terugverdienen. Ze ontgonnen het land en verrichtte fabrieksarbeid. De Ommerschans telde onder meer een spinnerij, kleermakerij, schoenmakerij, touwslagerij en manden- en klompenmakerij.

Eenmaal in de kolonie was de weg terug naar de maatschappij voor velen echter een hopeloze onderneming. Het werk was loodzwaar, de verdiensten minimaal, het rantsoen gebrekkig en de medische situatie uiterst belabberd. Het basisprincipe "wie niet werkt, zal niet eten" werd tamelijk letterlijk nagevolgd. Zieken en zwakken moesten het stellen met één warme maaltijd per dag. En diegene die maar half werkt krijgt maar een halve portie eten, wie helemaal niet werkt krijgt niets. Het sterftecijfer op de schans was hoog. Tientallen mensen zaten onschuldig in de kolonie gevangen, omdat ze ten onrechte voor bedelaar waren aangezien. De Ommerschans werd bewaakt door een luitenant en 25 soldaten

De kolonie werd in 1890 definitief ontmanteld. Het kerkhof is vrijwel het enige wat van de Ommerschans resteert. Hier liggen ruim 5.400 kolonisten en mensen gestorven in het bedelaarsgesticht onder vermelding van hun registratienummer begraven. De dodenakker vormt het tastbare bewijs dat de experimentele bedelaarskolonie op een mislukking was uitgelopen.

Aan de hoofdpoort moesten van Lennep en Hogendorp een entree betalen van 51/2 stuiver, zij werden rondgeleid door een kolonist. De binnenplaats was door een hek in tweeën gedeeld. Dit hek scheidt de mannen- van de vrouwenverblijven. Zij laten zich door de onderdirecteur het systeem en de algemene grondregels uitleggen en worden daar niet vrolijk van. Van Lennep beschrijft hun bezoek aan een benedenzaal waar naast een vrouw die kermde van de pijn omdat ze zich op het veld overwerkt had, een uitgeteerd mannetje zat dat er akelig uitzag. Deze ongelukkige was oppasser. Zijn voeten waren bevroren door de harde winter en zijn tenen, die men er met nijptangen afgedraaid had waren nog niet genezen. Omdat hij daardoor voor zijn post ongeschikt was, had hij die verloren, kon niet meer werken en dus was de consequentie dat hij geen eten meer kreeg. Op de kinderkamer zaten zeven of achtjarige kleintjes te spinnen.

Wij passeren de Ommerschans 11 augustus op weg van Zwolle naar Hardenberg. Een tocht langs Dalfsen, Ommen, Staphorst en Rouveen. En logeren in hotel Hardenberg gelegen tussen twee kinderpretparken een pannenkoekenrestaurant en een aantal campings. Het pannenkoekenrestaurant blijkt een publiekstrekker te zijn. In het restaurant dat bij het hotel hoort zitten slechts een paar mensen. Via Ootmarsum fietsen wij naar Bad Bentheim waar we in hotel Grossfeld in de Schlossstraße logeren. Slot Bentheim ligt zoals te verwachten viel hoog, gebouwd op de hoogste heuvel in de omgeving. Het hotel ligt op dezelfde hoogte als het Slot. Daarbij is de straat die het steilst loopt bestraat met grove kinderkopjes. Het heeft geregend dus die zijn spekglad. Maar niemand gaat met een fiets de heuvel op naar het hotel en het slot, dus alleen wij hebben er last van. Yvonne vindt het te steil en te glad en gaat lopen. Ze duwt haar fiets ruim een kilometer tot de ingang van het hotel.

Op zaterdag 19 juli 1823 “springen” Van Lennep en Van Hogendoorn uit hun bed en wandelen naar Bentheim naar herberg de Weissen Ross. Van Lennep beschrijft de dag en hun tocht per koets. Het regende maar tijdens hun tocht opende de hemel pas echt zijn sluizen en stroomde het water met geweld het rijtuig in. Zij moesten zich onder druipende paraplu’s verschuilen. Dit verschilt niet veel de tocht in de stromende regen van de familie de Kruijf van 13 augustus 2021. Maar eenmaal in Bad Bentheim knapt het weer op en zitten we uiteindelijk in de zon op het terras met uitzicht op Slot Bentheim.

We merken dat de coronaregels in Duitsland nog steeds streng zijn. In het hotel is het verplicht een mondkapje te dragen. Je mag het pas afdoen als je zit. Iedereen houdt zich er aan, als je uit de lift komt zonder mondkapje wordt je er door het personeel op aan gesproken. Want ook in de lift is het dragen van een mondkapje verplicht. Bij het buffet is het veel mondkapje op en mondkapje af.

Van Bad Bentheim gaat onze tocht verder eerst terug naar Nederland, naar Hengelo dan naar Lochem. Waar de door ons besproken kamer in B&B het Hart Van Lochem door de host van de B&B aan iemand anders is verhuurd en ons een kamer op de bovenverdieping wordt toegewezen slecht bereikbaar via een steile wenteltrap waar we allebei niet opkomen. De host van de B&B laat zich zelf niet zien en doet het af via de telefoon. Wij gaan op zoek naar ander onderkomen en vinden even buiten Lochem een hotel waar men nog een kamer op de begane grond vrij heeft inclusief een terrasje dat bij de kamer hoort. We boeken een arrangement voor twee personen: eten (driegangenmenu), slapen, ontbijt en een bittergarnituur in de bar voor € 139,00.

We zijn op weg naar Zutphen en stoppen voor een dag rust in Silvolde waar we een luxe trekkershut hebben gehuurd op de minicamping ‘t Meyboske. Gisteren zijn we er in de regen met een zeer krachtige tegenwind in drie uur naar toe gefietst, hebben in het dorp boodschappen gedaan, gegeten, biertje gedronken naar bed gegaan en tot half tien uitgeslapen. Vandaag doen we niets. Zoals gezegd: morgen naar Zutphen.